Starachowice to miejscowość położona pomiędzy Górami Świętokrzyskimi i Przedgórzem Iłżeckim. Miasto znajduje się w dolinie rzeki Kamiennej, a otaczają je lasy, będące pozostałością po Puszczy Świętokrzyskiej. Poznaj burzliwe losy miasta i sprawdź co warto zobaczyć w Starachowicach.
Jak to się stało, że małe miasteczko zyskało miano dużego ośrodka motoryzacyjnego?
Starachowice zyskały prawa miejskie zaledwie 400 lat temu, a wcześniej nosiły nazwę Wierzbnik. Ważnym wydarzeniem w historii miasteczka było wybudowanie w dwudziestoleciu międzywojennym fabryki sprzętu artyleryjskiego i amunicji. Zakłady Starachowickie, bo tak ją nazywano uczyniły miasto ważnym ośrodkiem przemysłu zbrojeniowego. Wszystko zmieniło się po wojnie, ponieważ wtedy zakończono produkcję artylerii, a trzy lata później otworzono fabrykę samochodów ciężarowych STAR, którą nazwano imieniem Feliksa Dzierżyńskiego. Był to pierwszy taki zakład w całej Polsce, dał pracę dziesiątkom tysięcy robotników i ponownie rozwinął miasto. Przez następne pół wieku Starachowice były istotnym ośrodkiem motoryzacyjnym. Wszystko załamało się po zmianie ustroju na przełomie lat 80. i 90. XX w. Wtedy fabrykę przejął niemiecki koncern MAN. Do dziś są w niej produkowane autobusy.
Starachowice – co warto zobaczyć w mieście?
Jednym z najważniejszych zabytków w Starachowicach jest Zespół Zakładu Wielkopiecowego. Jego powstanie datuje się na rok 1818, w którym Stanisław Staszic wymyślił strategię „ciągłego zakładu fabryk żelaznych na rzece Kamiennej”. Później plan modyfikowali jeszcze Fryderyk Lempe oraz Filip Girad. W ten sposób w latach 1836 – 1841 w miejscu dawnej fabryki, powstał nowy zakład wielkopiecowy. Znajdowały się w nim trzy ogromne piece do przetapiania stali. W ramach modernizacji, w 1899 roku do zakładu trafił nowy piec na koks, który zastąpił wszystkie poprzednie. Zakład zyskiwał coraz więcej zleceń, dlatego trzydzieści lat później powiększono „Wielki Piec”. W takim rozmiarze zachował się do chwili obecnej. Dziś na terenie fabryki mieści się miejsce, które zdecydowanie warto zwiedzić w Starachowicach, czyli Muzeum Przyrody i Techniki „Ekomuzeum” im. Jana Pazdura.
Starachowice – zwiedzanie Muzeum Przyrody i Techniki „Ekomuzeum” im. Jana Pazdura
Muzeum w Starachowicach doskonale łączy ze sobą elementy przyrody oraz techniki. Obok śladów dinozaurów można zobaczyć przejeżdżającą ciężarówkę MAN. W zasobach muzeum znajduje się duża kolekcja śladów prehistorycznych gadów i płazów, które odnaleziono w województwie świętokrzyskim. Niektóre z nich robią szczególne wrażenie, ponieważ oprócz odcisków łap, można zobaczyć również ślady pazurów oraz gadzią skórę, którą pokrywały liczne łuski.
W Starachowicach warto zobaczyć również drugą część muzeum, która jest poświęcona technice. W jej sercu znajduje się wspomniany już piec, który służył do wytopu żelaza, pochodzący z 1899 roku. Ciekawym eksponatem Muzeum Techniki w Starachowicach jest także jedna z największych na całym globie maszyna parowa. Przywieziono ją do miasta z Wystawy Światowej w Paryżu w 1889r. Muzeum z pewnością zaciekawi również fanów motoryzacji. Są w nim bowiem zaprezentowane pierwsze modele aut marki Star, czyli najsłynniejszych polskich samochodów ciężarowych. Największą atrakcją zdaje się być terenowy Star 266R, który ponad 30 lat temu jechał w X Rajdzie Paryż-Dakar.
Archeopark – to warto zobaczyć w Starachowicach?
Jedną z części Muzeum w Starachowicach stanowi Archeopark, czyli osada przedstawiająca życie hutników w starożytności. W tym miejscu można zobaczyć jak od początku do końca przebiegał proces produkcji żelaza. Można zajrzeć do „kopalni”, z której wyciągano rudę, na piecowisko dymarskie, gdzie wytapiano metal oraz do chaty kowala, który przekuwał metal. Godne uwagi są również chaty złotnika, tkacza i bursztynnika czy pogańska świątynia znajdująca się na pograniczu osady. Co ciekawe, każdego roku w maju w Archeoparku odbywa się Piknik Archeologiczny „Żelazne Korzenie”, podczas którego można obserwować w jaki sposób żyli mieszkańcy wioski.
W Starachowicach warto zobaczyć budynek administracyjny dozorcy hutniczego
Jednym ze słynnych zabytków, które warto zobaczyć w Starachowicach jest budynek administracyjny dozorcy hutniczego. Kiedy zakłady górniczo-hutnicze zostały przejęte przez Bank Polski w mieście znacznie rozwinął się przemysł. Wybudowano zakład hutniczy, a jego pracownicy musieli mieć gdzie mieszkać, dlatego powstały domy dla pracowników. Potrzebny był również budynek administracyjny Dozorcy Hutniczego. Wyglądem przypomina on prowincjonalny polski dworek jakie budowano w XIX wieku. Parterowy, zbudowany z łupanego kamienia z elementami drewnianej dobudowy. Piwnice w budynku mają łukowe sklepienia, a dach jest dwuspadowy. Dziś budynek Dozorcy jest zarządzany przez PTTK w Starachowicach. Z pewnością jest to miejsce, które warto zwiedzić w Starachowicach.
Starachowice – zwiedzanie Cmentarza Żydowskiego (Kirkutu)
Kirkut, czyli Cmentarz Żydowski jest bardzo ważnym elementem w historii kultury Starachowic. Jest również ważnym zabytkiem dla kultury judaizmu. Szacuje się, że cmentarz powstał około 1891 roku. W związku z tym, że w mieście było coraz więcej społeczności żydowskiej, trzeba było go powiększyć, co stało się w 1931 roku. Kirkut podczas II wojny światowej zdewastowali hitlerowcy. Do dziś zachowało się na nim 400 nagrobków, na których widnieją inskrypcje w języku hebrajskim, ruiny ohelu oraz jidysz. Pozostała również niewielka część pierwotnego ogrodzenia. Niestety zwiedzanie w Starachowicach cmentarza żydowskiego jest niemożliwe, ze względu na zamkniętą kłódkę w bramie. Jednak warto zobaczyć go chociaż zza ogrodzenia. Macewy (groby) tworzą kształt lapidarium. Najstarszy z nich jest datowany na rok 1893. Na cmentarzu chowano również zmarłych ze starachowickiego getta, w którym znajdowali się także Żydzi z Łodzi czy Płocka.
Ciekawe miejsca Starachowice – Kościół Parafialny p.w. Świętej Trójcy
Jednym z najstarszych zabytków, które warto zobaczyć w Starachowicach jest Kościół Parafialny p.w. Świętej Trójcy. Świątynia powstała w 1681 roku, a ufundował ją opat Klasztoru O. Benedyktynów. W pierwszych latach swojego istnienia kościół miał jedną nawę i półkoliste prezbiterium, a jego ściany były wzmocnione filarami. Kilkaset lat później budowlę znacznie powiększono. Nawa główna została przedłużona, a od strony północnej dostawiono kaplicę, którą sfinansowali fabrykanci Michałowscy. Na początku XX wieku w nawach bocznych wybudowano dodatkowe ołtarze i wzbogacono je dodatkowymi dekoracjami. W latach 50. – 80. XX w. dobudowano ogrodzenie, plebanie oraz dzwonnicę. Elementem, który warto zobaczyć w Starachowicach jest znajdujący się wewnątrz kościoła barkowy ołtarz, którzy przetransportowano z klasztoru benedyktynów na św. Krzyżu. Wewnątrz kościoła wisi tablica upamiętniająca poetę Leopolda Staffa i jego żonę, którzy otrzymali schronienie w kościele, gdy po upadku powstania warszawskiego wysiedlono ich z Warszawy.
Ciekawe miejsca Starachowice – Kolej Dojazdowa
Miejscem, które koniecznie trzeba zobaczyć w Starachowicach jest miastowa Kolej Dojazdowa. Powstała na koniec XIX wieku jako sieć kolei wąskotorowych. Jej celem było połączenie Wielkiego Pieca z kopalniami żelaza i ładowniami drewna. Długość kolei wynosiła 60 km. Po II wojnie światowej część torowiska wykorzystano do budowy trasy PKP pomiędzy Starachowicami a Iłżą, na której odbywał się ruch pasażerski oraz towarowy. Każdego dnia trasę przemierzało nawet 6-7 składów wożących pracowników z zakładów produkcyjnych. W połowie lat 70. XX w. rozwinął się transport samochodowy, który zmniejszył ilość kursów kolejki, aż w 1994 roku została zamknięta.
Obecnie wartym uwagi obiektem zwiedzania w Starachowicach jest kolejka turystyczna, która jeździ na trasie Starachowice Wschodnie Wąskotorowe oraz Lipie i Iłża. Od czerwca do końca września na trasie jeździ kilka składów, które przewożą turystów przez piękny region Puszczy Iłżeckiej. Atrakcja cieszy się dużym zainteresowaniem szczególnie wśród dzieci.