Drewniany młyn wodny w Stykowie to jedno z tych miejsc, w których czas zatrzymał się na dłużej. Położony malowniczo nad rzeką Kamienną, w niewielkiej wsi w okolicach Starachowic, młyn jest świadectwem dawnej techniki, lokalnej tradycji i niespiesznego rytmu życia. Jego historia i znaczenie dla okolicznych mieszkańców sprawiają, że stanowi nie tylko ciekawostkę dla miłośników zabytków techniki, ale jest żywą opowieścią o rzemiośle, które niegdyś tętniło na polskiej wsi.
Położenie i otoczenie
Styków to wieś ulokowana w gminie Brody, w powiecie starachowickim na terenie województwa świętokrzyskiego. Młyn wodny znajduje się nad rzeką Kamienną, w cichym zakątku otoczonym przez pola, łąki i wiejskie zabudowania. Dojazd do młyna prowadzi lokalnymi drogami – najlepiej kierować się z centrum Starachowic w stronę Brodów, a następnie podążać za drogowskazami na Styków. Dojazd samochodem nie sprawia problemu, istnieje także możliwość dotarcia autobusami podmiejskimi do pobliskich miejscowości.
Godziny zwiedzania warto wcześniej potwierdzić, ponieważ młyn nie jest regularnym muzeum i nie zawsze jest dostępny dla zwiedzających. Wstęp jest bezpłatny, jednak należy pamiętać o kontaktowaniu się z właścicielami lub opiekunami obiektu. Samochód można zostawić na poboczu w pobliżu młyna.
Historia młyna wodnego
Początki istnienia młyna sięgają początków XX wieku. Zarówno sam budynek, jak i mechanizmy napędzające, wykonane są w całości z drewna, co należy do rzadkości nawet w skali województwa. Przez wiele dekad młyn był prowadzony przez rodzinę Kaniów i Ożdżyńskich. Jeszcze do początku XXI wieku młyn funkcjonował w tradycyjny sposób – zboże na mąkę przywozili tu rolnicy nie tylko z najbliższych okolic, ale nawet z sąsiednich gmin. Młyn w Stykowie przez lata był jednym z nielicznych miejsc, gdzie można było zmielić żyto na prawdziwą, domową mąkę o niepowtarzalnym smaku, różniącą się od tej produkowanej przemysłowo.
Architektura i technika młyńska
Obiekt wzniesiono na planie prostokąta, całkowicie z drewna, z charakterystycznym, lekko spadzistym dachem pokrytym gontem. Na szczególną uwagę zasługuje konstrukcja koła wodnego, które – choć dziś już nie tak sprawne jak dawniej – przez dziesięciolecia wprawiało w ruch kamienie młyńskie, potężne koła zębate oraz przekładnie. Wnętrze młyna zachowało niektóre z pierwotnych mechanizmów – potężne kamienie do mielenia zboża, drewniane sita, skrzynie, drewniane przekładnie oraz fragmenty napędu wodnego, które można podziwiać tylko podczas umawianych zwiedzań.
Sens i rola młyna w życiu wsi
Obecność młyna wodnego była niegdyś jednym z gwarantów „nowoczesności” na świętokrzyskiej wsi. Wspólnotowy charakter tego miejsca podkreślają wspomnienia mieszkańców, którzy opowiadają o długich rozmowach w kolejkach po świeżą mąkę, zapachu chleba przywiezionego prosto z wiejskiego pieca i o specjałach, które powstawały tylko z mąki ze Stykowa. To także dźwięki pracującego młyna – stały hałas, który dla miejscowych był równoznaczny z bezpieczeństwem i stabilizacją.
Współczesność i dostępność młyna
Choć elektryfikacja oraz zmieniające się realia gospodarowania wpłynęły na ograniczenie pracy młyna, jeszcze w pierwszych dekadach XXI wieku był on czynny i prowadzony przez lokalnego młynarza Nikodema Kanię. Dziś pełni funkcję zabytku techniki i jest jednym z ostatnich tego typu czynnych drewnianych młynów w regionie. Młyn bywa okazjonalnie uruchamiany, głównie podczas wydarzeń regionalnych lub po wcześniejszym umówieniu, by pokazać, jak dawniej funkcjonowało to miejsce.
W przypadku zainteresowania zwiedzaniem młyna, najlepiej kontaktować się z Urzędem Gminy Brody lub lokalnym ośrodkiem kultury, które mogą pośredniczyć w ustalaniu terminu wizyty z właścicielami. W okolicy nie ma stałej infrastruktury turystycznej (sklepu z pamiątkami, baru czy toalet), warto więc zadbać o najpotrzebniejsze rzeczy przed wizytą.
Młyn w Stykowie na tle regionu
Na terenie gminy Brody przetrwały cztery historyczne obiekty młyńskie, lecz to młyn w Stykowie uchodzi za jeden z najlepiej zachowanych i najbardziej charakterystycznych. Łączy w sobie walory historyczne, krajobrazowe oraz edukacyjne, zwłaszcza dla pasjonatów starych technik i dzieci, które rzadko mają okazję zobaczyć dawne mechanizmy w działaniu. Położony jest na szlaku pieszych i rowerowych wycieczek, będąc naturalnym punktem przystankowym podczas zwiedzania tej części powiatu starachowickiego.
Ciekawostki i wspomnienia
Starsi mieszkańcy wciąż pamiętają czas, kiedy do młyna ustawiały się kolejki zarówno jesienią, gdy trzeba było przygotować zapasy na zimę, jak i przed świętami, kiedy chleb musiał być wyjątkowy. Z perspektywy dawnych klientów, mąka ze Stykowa była swoistym symbolem jakości, a zapach wnętrza młyna i atmosfera oczekiwania należały do najbardziej zapadających w pamięć doświadczeń.
Podsumowanie
Drewniany młyn wodny w Stykowie to miejsce wyjątkowe pod wieloma względami. Jego historia, architektura i zachowana funkcja pokazują, jak bardzo tradycja łączy się tu z codziennym życiem mieszkańców. Spacer po wsi Styków, spokojny szum rzeki Kamiennej i majestat drewnianego budynku młyna pozwalają poczuć klimat minionej epoki. Dla osób ciekawych nie tylko historii, ale także techniki czy lokalnych smaków, wizyta w młynie stanie się niezapomnianym doświadczeniem wpisanym złotymi zgłoskami w pamięć o regionie świętokrzyskim.